COMOEDIA

COMOEDIA

drama est, civiles et privatas actiones exitu laetô repraesentans, seu Poema est dramaticum, negotiosum, exitu laetum, stylô populari, Scalig. Poet. l. 1. c. 6. Eius origo haec: Cum Apollini Nomio, i. e. Pastorali, ob frugum proventum, festum agerent agricolae, in compritis et vicis comessatum convenire solebant, et circum aras choreas ducere, ad tibiam cantantes, postea convitiis etiam incessere meritos. Ea consuetudo dein transiit in civitates, ubi cives improbos simili pompâ, saltantes ac caventes, sunt insectati. Unde ἀπὸ κωμῶν, i. e. vicis, vel ἀπὸ τοῦ κωμάζειν, i. e. a comessando, seu per vicos animi gratiâ vagando, Κωμῳδία dicta fuit: et Iusus, quos vicatim exercerent, Comoedias dixêre. Ael. Donatus, et Scalig. l. 1. c. 5. Vide quoque supra. Aristoteles non a comessando, sed inde dictum hoc dramatis genus vult, quod Agricolae oberrantes per pagos, insectarentur urbanos, eisque facinora sua exprobrarent: quod cum ob iufamiae metum efficax esset ad maleficia coercenda, postea ad elegantiorem carminum cultum ab ingeniosis hominibus redactum fuit, et salibus conditum, fabulisque in ordinem digestis contextum, ut gratiam eo facilius inveniret: Itemque constituta loca et tempora, in quibus ageretur, Scaliger, dictô locô. Erat autem initiô carmen simplex, sicut et Tragoedia, quod Chorus circa aras fumantes cum tibicine concinebat: Dehinc una persona atque altera addita est, quae respondens alternis Choro, locupletavit variavitque rem Musicam: Ad postremum, crescente numerô personarum, materia ipsa locupletata fuit, donec in iustum Poema excresceret. Tum certa ornamenta adiungi coepêre, Cothurni, Socci, ceterique habitus Scenici, etc. Fuit vero Comoedia triplex, Vetus, Media ac Nova. E quibus prima summa cum libertate, personas probrô dignas nominatim carpsit. Horat. l. 1. Sat. 4. v. 1. s.

Eupolis atque Cratinus, Aristophanesque Poetae,

Atque alit, quorum Comoedia prisca virorum est:

Si quis erat dignus describi, quod malus, aut fur,

Quod moechus foret, aut sicarius, aut alioqui

Famosus, multa cum libertate notabant.

Susarion Megarensis eam inchoâsse, Cratinus expoliisse, Aristophanes perfecisse dicitur. Sed cum Poetae abuti licentius stylô et passim laedere quosvis etiam bonos coepissent, lege latâ a 30. Atheniensium Tyrannis, cohibiti sunt,

----- ----- ----- Chorusque

Turpiter obticuit, sublatô iure nocendi,

ut loquitur Horat. de Arte, v. 283. Vide quoque Ciceronem, de Republ. l. 4. Hinc Satura sumpsit exordium, quae in peculiare genus fabulae abiit, postquam et ipsa in suspicionem sinistram apud potentiores pervenit. Vide infra in voce Satura. Dein Media Comoedia, in qua nuilum aperte traducere faserat, orta est, non tamen ad novae accessit modestiam, cum ius quoddam reprehendendi retineret, et Chori locô parabases quasdam aspergeret, tectius civium peccata coarguentes, Scaliger, loc. cit. Tandem temporibus Alexandri M. Nova obtinuit, quae argumentô plane fictô fictisque personis, citra amarulentiam, facetiis iucundis, ad delectandum comparatis, vitam communem et vulgatos mores spectandos proponeret: ut salubria monita in mentes animosque hominum, cum audiendi quadam illecebra, illaberentur. Unde Piscator apud Plautum, in Rudent. Actu 4. sc. 7. v. 23. conqueritur, non flecti mores populi ad virtutem Comoediis,

Spcctavi quidem Comicos ad istum modum

Sapienter dicta dicere, atque iis plaudier,

Cum illos sapientes mores monstrabant populo;

Sed cum inde suam quisque ibant diversi domum,

Nullus erat illô pactô, ut illi iusserant.

Haec Iambicis et Trochaicis versibus contenta erat, cum antiqua plurimis carminum formis uteretur: Neque Chorum admittebat. Hodierna tamen eos interdum saltantes aut concinentes παρέργως adhibet, non vero loquentes. Excoluerunt eam Plantus, Terentius, Accius, Naevius etc. inter Latinos: Menander vero princeps eius est habitus. Vide Scaligerum, Poet. l. 1. c. 7. Utra prior fuerit, Tragoedia, an Comoedia? quaerunt Eruditi: Sed Aristoteles innucre videtur, Tragoediam prius fuisse excultam: unde Horatinus Tragoediis veterem Comoediam successisse docet, in arte Poet. Ex utraque mixta otitur Tragico-Comoedia, quae introductis augustioribus personis exitu laetô absolvitur, qualis est Plauti Amphitruo: Comico-Tragoediae vero exemplum haud exstat. Partes Comoediae, omnisque Dramatis, sunt vel Primariae, vel Accessoriae, vel Circumstantes, seu Accidentales. Primariae sunt quatuor, Protasis, Epitasis, Catastasis ac Catastrophe: quae unô nomine dicuntur Actus, et tum Choro, qui pars erat veteris Comoediae, itemque Tragoediae opponuntur. Hae enim duas partes, Actum et Chorum habuerunt. Aliter distinguebatur Drama in Actus, sumptô vocabulô, non ut supra, de actione tota, sed de parte quadam eius praecipua: et hi rursus in Scenas. Actuum non plures quinque erant, sed nec pauciores. Horatius, de Arte Poet. v. 189.

Neve minor quinto, non sit productior actu

Fabula. ----- -----

Qui Chorô vel Musicâ distinguebantur. In Scena plures quinque personis non introducebantur loquentes, nisi forte consultatio esset instituenda: mutas vero personas plures adesse non prohibet. Apud Romanos tamen plures tribus non loquebantur. Horat. ibid. v. 192.

----- ----- Nec quarta loqui persona laboret.

Partes Accessoriae, quae extra Actum, intellectus aut delectationis causâ, adhibentur: sunt Argumentum, ante actum ab initio: ut et Prologus: In medio, inter actum et actum, Chorus, vel Diludia. Horat. l. 1. Ep. 19. v. 48.

Displicet iste locus, clamo, et Diludia posco.

Idem, l. 2. Ep. 1. v. 185.

----- Media inter camrina poscunt.

Aut ursum, aut pugiles. -----

Quarta pars accessoria Mimus est, Satura, et aliquando Epilogus: quae olim duobus ad summum verbis absolvebatur, Valete et Plaudite: hodie iustum saepe carmen explet: E' quibus accessoriis partibus tibus solum Chorum sibi Tragoedia vindicat. Partes tandem Circumstantes dramatis sunt, Titulus, Cantus, Saltatio et Apparatus: qui in Tragoedia columnis statuisque et magnificorum palatiorum picturis Scenam exornabat; in Comoedia vero, silvarum, ruris aediumque privatarum imaginibus eandem splendidiorem reddit etc. Vide Auctores Poeticae Giessensis, Thom. Godwyn. Anthol. Rom. l. 2. sect. 3. c. 2. Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 5. c. 8. etc. Ratione habitus, adde et gentis, Comoediae olim aliae fuerunt Palliatae, seu Graecae, aliae Togatae seu Latinae: quia in illis pallium, Graecorum gestamen; in his toga, Romanorum vestis adhibita est. Unde vetus Interpres Iuvenalis, ad illud Sat. 1. v. 3.

----- ----- Recitaverit ille togatas.

Togatae sunt, inquit, Comoediae Latinae: Palliatae Graecae, quales Afranius fecit: Ubi verba haec posteriora retrahenda, et Togatis subicienda esse, (Afranium enim Togatas dedisse notum est) monet Ferratius. Togatarum porro aliae nobiliores fuêre, quae Praetextatae

dictae, quod in iis introducti Magistratus, qui in praetextis, fortasse etiam pueri vel puellae praetextatae: Aliae minus nobiles, in quibus viliores personae comparuerunt. E' quibus illae seriae totae, graves omnique turpitudine vacuae fuêre: istae lasciviores etant. Prioribus affines fuêre Comoediae Trabeatae, quod novum genus Togatarum edidisse dicitur Melissus, ab Augusto praefectus Bibliothecae in porticu Octaviae, apud Sueton. de claris Grammaticis, c. 21. Posteriores Tabernariae dictae sunt, quod in iis introducerentur homines in tabernis habitantes; opifices, institores ac sellularii. Ceterum Togatarum auctores ab Acrone recensentur, Aelius Lamia, Antonius Rufus, Melissus, Afranius, Pompomus: qui omnes, magnô literarum damnô, praeter Afranii fragmenta interciderunt. Primum autem Stephanionem Togatas saltare instituisse, auctor est Plin. l. 7. c. 48. Vide Octav. Ferrarium, de ve Vestiar. Part. 2. l. 4. c. 2. Comicos porro, ut pedestris sermo, ita humiles calcei, Socci vocati, ornabant, Plin. iunior. l. 9. ep. 7. Quare Planipedes appellati sunt; item Excalceati, a Seneca, Ep. 8. Claudianus, de Consul. Manlii Theod. v. 313.

Cui plectro pulsanda chelys, qui pulpita socco

Personat.

Ausonius, Eidyll. 4. v. 59.

---- ---- Percurris pulpita socco. etc.

Thom. Dempster. in Rosini Antiqq. Rom. l. 5. c. 8. paralipom. Apud Athenienses porro institutum primum fuit ad 3. Olymp. 93. Archonte Calliâ, ut Anthesteria Dionysia celebrarentur agone Comicorum. quem morem postea renovavit Lycurgus Rhetor, lege latâ: Τὸν περὶ τῶ Κωμῳδῶν ἀγῶνα τοῖς Χύτροις ἐπιτελεῖν ἐφάμιλλον εν τῷ ςθεάτρῳ καὶ τὸν τιμησαντα εἰς ἄςυ καταλέγεςθαι, Comoediam Anthesteriis fabulas docento, atque committunto in Theatro: Victorem civitate donanto. Nullus autem histrio poterat in scenam prodire, minor annorum 30. ex hac lege: Μὴ εἰσελθεῖν τινα εἰπεῖν μήπω τριάκοντα ἔτη γεγονότα, Histrio fabulam ne agito annorum triginta minor: Erantque Athenis hi omni notâ vacui, itaque etiam Poetae ipsi cives Attici in scenam prodibant; cum Romae contra histriones infamiâ notarentur. Unde Laberii querela, quem asperae libertatis Equitem Roman. Caesar invitavit quingentis milibus, ut prodiret in scenam et ipse Mimos ageret quos scriptitabat,

Ergo bis tricenis annis actis sine nota

Eques Romanus, Lare egressus meô,

Domum revertor Mimus. Nimirum hôc die

Unô plus vixi mihi, quam vivendum fuit.

Hincque factum est, ut Scenici spectaculorum deberentur obsequiis, eaque Scenicis nati non possent detrectare, sed vel inviti ad ea praestanda adigerentur. Proin primus Valentianus Princeps A. C. Dionys. 371. constituit, liceret Scenicos in extremo vitae peticulo constitutos baptizare. Excipiebantur tamen, qui Atellanas agebant: qui soli inter histriones ab infamia immunes erant. Agebantur autem Comoediae Athenis in foro, ubi pegma ex arbore populo mos excitari: non e lapide enim antiquitus, sed e ligno scenae erant, quas λ᾿κρία appellabant. Aristoph. Thesmophor.

----- Α᾿πὸ τῶ ἰκρίων

Υ῾ποβλἑπουἀ ἡμας.

----- e pegmatibus

Suspiciunt nos.

Erant illa exstrui solita ab iis, qui ςθεατρῶναι dicebantur, Casaubon, in Theophr. p. 245. ubi, qura de sede magna saepe contentio, constitutum est a Senatu, ut duobus obolis quisque sibi pataret, (Archonte Diaphantô drachma fuit) quam pecuniam ςθεωρικὸν vocârunt, quia eius beneficiô ςθέαν ἀγοράζειν solebant. Quapropter Pericles postea, popularem captans auram, iis qui inopes erant, e publico illam dari voluit, quam qui plebi distribuebant, οἱ ἐπὶ ςθεωρικῷ nuncupabantur: nec profecit quidquam Apollodorus, cum necessitate exigente pecuniam hanc in belli usum destinâsset, contra nitente Eubulô, qui vulgi favori inhiabat. Sed dum scenica spectacula libertati ac imperio Graeciae posthabebant, tandem fracti mollitie Macedonicum subiêre iugum. Unde Iustin. l. 6. c. 9. Siquidem amissô, quem aemulari consueverant, (Epaminondâ) in segnitiem torporemque resoluti, non ut olim in classem exercitusque, sed in dies festos, apparatusque ludorum, reditus publicos effundunt: et cum auctoribus nobilissimis Poetisque theatra frequentant, saepius scenam quam castra visentes. Versificatores Oratoresque meliores quam Duces, landantes. Tunc vectigal publicum, quô ante milites et remiges alebantur, cum urbano populo dividi coeptum est. Quibus rebus effectum est, ut inter otia Graecorum sordidum et obscurum antea Macedonum nomen emergeret. Locus tandem ubi Senatores spectabant, Βουλευτικὸν: ubi iuvenes, Ε᾿φηβικὸν dicebatur. In parte Scenae Orchestra fuit, ubi ςθυμέλη, vel Tribunal, vel Altare: In omnibus enim scenis altare Baccho sacrum erat, teste Donatô. Erat et ibi mensa scenica, Εἰλεὸς dicta, in quam, antequam Thespis viveret, aliquis ascendens Choro respondebat, etc. Vide Sam. Petitum, Comm. in Leges Atticas, p. 74. et seqq. Franc. Rossaeum, Archaeol. Atticae; l. 2. c. 11. Pollucem, l. 4. c. 19. et Meursium, Atticar. Lect. l. 4. c. ult. De Comoedorum inprimis ferula, Salmas. ad Solin. p. 769.